ماهیت جرم

شناخت "ماهیت جرم" برای حقوقدان به اندازه شناخت" جامعه" برای جامعه شناس حائز اهمیت است.استفاده مکرر و همیشگی از اصطلاح جرم ممکن است این تصور غلط را بوجود آورد که ماهیت آن کاملا آشکار و بدیهی است،در حالیکه همواره تلاش هایی در راستای تعریف جرم از نظر قانونی،اخلاقی و اجتماعی به عمل آمده است و هیچگاه تفاهمی بر تعریف آن صورت نگرفته است.این سوال که "جرم چیست؟"سوال بسیار بغرنج و پردردسری که کمتر کسی را ترغیب به مطالعه آن می نماید.از طرفی هم ،جرم یک پدیده چند بعدی است و از همان ابتدای خلقت انسان گریبانگیر بشر بوده است ،هیولایی که همیشه در ذهن انسان وجود داشته و باعث شده که حقوقدانان را ناگزیر به شناخت و بررسی هر چه بیشتر زوایای آن مشغول سازد. برای آنکه بدانیم جرم چیست ، مفهومی انتزاعی است یا واقعا وجود دارد، باید سراغ ماهیت آن برویم ،تا زمانیکه در ماهیت جرم اختلاف باشد، تعاریف از آن هم متنوع می شود به نحوی که هر مکتبی بر اساس مبنا و معیار خود تعریفی از جرم می نماید یا هر کشوری اعمال خاصی را جرم می داتد و بر سر جرم انگاری یا جرم زدایی از برخی اعمال نمی توانند به تفاهم برسند و این در حالی است که این جرایم برای انسانهایی در نظر گرفته می شود که دارای سرشت واحد و فطرتی یکسان هستند. این موضوع نشان دهنده آن است که لازمه تعریف جرم ،آشنایی و شناخت هر چه بیشتر ماهیت جرم است.ماهیتی که ریشه در فلسفه دارد، بنابر این برای یافتن ماهیت و چیستی جرم باید به سراغ فلسفه حقوق رفت و از آن کمک جست. ماهیت یعنی، ذات و چیستی یک شئ یا موضوع.که برای پی بردن به ذات و چیستی جرم باید بدانیم خوب چیست و بد کدام است؛ همانطور که اشاره خواهد شد مکاتب مهم در این زمینه بر سر موضوع وجود و واقعیت وجودی خوب و بد با یکدیگر اختلاف دارند که همین بر ماهیت جرم نیز تاثیر گذاشته است، چرا که برخی برای خوب و بد و سفید وسیاه و جرم اصلا واقعیتی در آنها قائل نیستند و معتقدند اینها همه ساخته و پرداخته ذهن خود انسان هاست و کاملا انتزاعی هستند. در مقابل گروهی موضع می گیرند که مگر می شود اینها تنها ساخته ذهن بشر باشند ،خیر اینها در طبیعت وجود دارند و انسان بوسیله فطرت و عقل خود آنها را شناخته و کشف و عرضه می نماید. در کنار همین موضوع باز با پرسش مهم دیگر روبرو می شویم،"جعل جرم یا کشف جرم "،پرسشی وجود شناسانه ایست که قدمتی دیرین درباره ماهیت جرم دارد، تقسیم بندی ماهیت جرم به نسبی و مطلق ،یک تقسیم بندی فراحقوقی است که در آن هیچ یک از سه رکن قانونی- مادی- معنوی جرم مد نظر نیست این طبقه بندی بر اساس واقعیت و هستی جرم صورت می پذیرد.از طرفی نسبی انگاشتن ماهیت جرم، همواره این دغدغه را به همراه دارد که سخن از وجود حقیقیت ثابت به میان نمی آورد و حقیقت ثابت را باید در ذهن تمام انسانهای صاحب شعور جست که در این صورت دیگر نمی توان از ثبات آن حرف زد ،حقیقتی که تابع باور و ذهن باشد حقیقت ثابت نیست و باوری که خود تابع شرایط و موقعیت های زمانی و مکانی باشد،نمی تواند حقیقت ثابت بیافریند. در مقابل نسبی گرایی ماهیت جرم، گروهی از مطلق بودن آن سخن به میان می آورند و معتقدند، ماهیت جرم ، به اندازه خود پدیده ،مستقل از هر نوع عملکرد قانونگذاری است ؛در حقیقت هم اصطلاح و هم پدیده جرم آشکارا وجودی "مقدم بر قانون گذاری " دارند،یعنی علی رغم هر نوع کاربردی که این اصطلاحات در قانون دارد،آنها به طور مستقل وجود دارند در حقیقت جرایم بوسیله قوانین جزایی ایجاد نشده است بلکه قوانین جزایی صرفا آن را کشف و به رسمیت شناخته اند. پرواضح است که امروزه جرم به یک پدیده پیچیده تبدیل شده است که برای شناخت هر چه بیشتر آن می توان از دوطریق وارد شد1-روش قانونی است ،که به موجب آن پدیده مجرمانه بر اساس ویژگی و ارکان (قانونی-مادی-روانی)توصیف می شود در این روش جز با شناخت ویژگی های جرم ،با ماهیت آن آشنا نمی شویم.2-روشی است که فلسفه حقوق کیفری در پیش می گیرد یعنی بررسی ماهیت جرم ، در این روش موضوعات حقوق کیفری از جمله جرم با تمسک به مبانی و مباحث فلسفی مطالعه میشود. مطالعه ماهیت جرم در کشور ما سابقه ندارد و واقعیتی فراموش شده است که با آن مواجه هستیم از آن بدتر این است که حتی یک کتاب در زمینه فلسفه حقوق کیفری در کشور ما نوشته نشده است که در آن به ماهیت پدیده های کیفری اشاره شده باشد،متاسفانه مطالعه جرم تنها بر اساس روش اول صورت گرفته است و مفاهیم فلسفی آن به ورطه فراموشی سپرده شده است.نقش فرعی و تبعی جرم نسبت به مجازات در فقه جزا هم باعث گردیده تعریف جرم و شناخت چیستی و هستی آن به سکوت برگزار گردد. خلاصه اینکه، در پاسخ به این پرسش سرنوشت ساز که آیا جرم حقیقتا وجود دارد یا نه ؟دو گرایش بزرگ وجود دارد :الف)گرایش نسبیت پندار ب) گرایش ذات باور، ابتدا درفصل اول به برخی تعاریف جرم در مکاتب مهم،نزد دانشمندان و حقوق دانان،اشاره شده است در فصل دوم به مبانی گرایش نسبی گرا، عقاید آن ،مکتب مهم مرتبط به آن و نقد آن اشاره شده است.در فصل سوم نیز گرایش ذات باور به همان ترتیب فصل دول نقد وبررسی شده است.در فصل چهارم نیز از گرایش بینابین یا دو وجهی بحث و با دو گرایش قبل مقایسه گردیده است و برجستگی این گرایش نسبت به دو گرایش قبل مورد قضاوت قرار گرفته است. در این نوشتار سعی می شود،با کمک استادان گرامی و مطالعات بنده مرزهای دقیق ماهیت جرم تا حد توان ترسیم شود.